Sprawy karne

Wezwanie na przesłuchanie w charakterze podejrzanego to dla większości osób bardzo stresująca sytuacja. W natłoku pytań i emocji warto jednak zatrzymać się na chwilę i dokładnie przemyśleć dalsze kroki. To, co powiemy i jak będziemy się zachowywać na przesłuchaniu, będzie jednym z najważniejszych, jeśli nie najważniejszym dowodem w sprawie. O czym więc warto pamiętać podczas zatrzymania i przesłuchania? Jakie są prawa zatrzymanego?

Na początek ważne uściślenie: prawa, które przysługują osobie zatrzymanej, wynikają wprost z przepisów Kodeksu postępowania karnego. Oznacza to, że przedstawiciele organu, który dokonał zatrzymania (najczęściej jest to Policja, ale uprawnienie do zatrzymania podejrzanego ma też Centralne Biuro Antykorupcyjne, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Żandarmeria Wojskowa oraz Straż Graniczna), muszą respektować prawa zatrzymanego, choć ten nie musi z nich korzystać.

Co więc w sprawie praw zatrzymanego mówią przepisy kodeksu postępowania karnego?

Prawa zatrzymanego: składanie lub odmowa składania wyjaśnień

Zatrzymany ma prawo do uzyskania informacji o przyczynie zatrzymania i do bycia wysłuchanym, tj. złożenia wyjaśnień w sprawie (art. 244 § 2 kpk). Warto pamiętać jednak, że jest to prawo, nie obowiązek – możemy więc z niego nie skorzystać i odmówić składania wyjaśnień, co także jest naszym prawem (art. 244 § 3 kpk). Osoba, która nas przesłuchuje musi dokładnie nam wyjaśnić o co jesteśmy podejrzani i na podstawie jakich przepisów prawa. Mamy prawo żądać uzasadnienia postawionych nam zarzutów na piśmie – zawsze to róbmy.

W sytuacji kiedy zostajemy wezwani na przesłuchanie jako podejrzani i domyślamy się, że akta sprawy są obszerne (tak jest np. przy sprawach gospodarczych czy skarbowych), możemy odmówić składania wyjaśnień i zaznaczyć (tak aby znalazło się to w protokole), iż złożymy wyjaśnienia dopiero po zapoznaniu się z aktami sprawy.

Pamiętajmy, że z czynności zatrzymania, jak i przesłuchania, jest sporządzany protokół, który należy przed podpisaniem bardzo dokładnie przeczytać. W sytuacji gdy protokół nie odzwierciedla naszych wyjaśnień (np. przesłuchujący pominął istotne szczegóły zdarzenia) lub nie zawiera informacji, które podaliśmy (jest  tam np. nieprawidłowa liczba dzieci na utrzymaniu, błędne, zbyt wysokie wynagrodzenie, brak wzmianki o chorobach psychicznych, które są istotne np. dla stosowania wobec nas środków zapobiegawczych, a czasem także dla samego wymiaru kary), powinniśmy żądać jego sprostowania. W razie braku takiego sprostowania odmawiamy podpisania ze wskazaniem przyczyny odmowy, którą wpisujemy w protokole, np. „odmawiam podpisania protokołu, ponieważ nie odzwierciedla on moich wyjaśnień, które dziś złożyłem”.

Zatrzymany ma także prawo otrzymać odpis (kopię) protokołu zatrzymania.

Prawa zatrzymanego: kontakt z adwokatem

Na podstawie art. 245 § 1 kpk osoba zatrzymana ma prawo niezwłocznie skontaktować się z adwokatem (może to być także radca prawny). Wielu z nas kojarzy takie sceny z filmów – zatrzymany nie chce odpowiadać na żadne pytania aż do przyjazdu swojego adwokat. To dobra strategia, choć różnica między filmem a rzeczywistością tkwi w tym, że fizyczna obecność adwokata nie jest obowiązkowa. Zatrzymany może spokojnie ze swoim obrońcą skonsultować się telefonicznie.

Zatrzymany może także wskazać, co osobiście najczęściej rekomenduję moim Klientom, że wstrzymuje się od składania wyjaśnień do czasu osobistego pojawienia się swojego adwokata na przeprowadzanych wobec jego osoby czynnościach. Zawiadomiony telefonicznie adwokat ustali, gdzie takie czynności są wykonywane i pośpieszy nam z pomocą.

Prawa zatrzymanego: powiadomienie wybranej osoby o zatrzymaniu

Zatrzymany może także żądać, aby organy ścigania niezwłocznie poinformowały o jego zatrzymaniu najbliższą mu osobę (małżonka, rodzica, dziecko, krewnego, ale także przyjaciela – możemy wskazać dowolną osobę).

Co istotne, ta najbliższa osoba może dla zatrzymanego lub tymczasowo aresztowanego  tymczasowo ustanowić adwokata. Bardzo często zdarza się, że rodzina/przyjaciel ustanawia i opłaca adwokata dla zatrzymanego lub tymczasowo aresztowanego, bo w taki sposób najskuteczniej może mu pomóc.

W razie tymczasowego aresztowania Sąd (o tymczasowym aresztowaniu zawsze decyduje Sąd, a nie Prokurator czy Policja) z urzędu niezwłocznie informuje zakład pracy bądź szkołę czy uczelnię, której pracownikiem, uczniem lub studentem jest zatrzymany. Natomiast jeśli zatrzymany jest przedsiębiorcą lub członkiem zarządu spółki, może zawnioskować o poinformowanie pozostałych przedstawicieli jego przedsiębiorstwa czy spółki o jego aresztowaniu.

Wzór zażalenia na tymczasowe aresztowanie znajdziesz na mojej stronie TUTAJ.

Prawa zatrzymanego: zażalenie na zatrzymanie

Osoba zatrzymana ma zawsze prawo zaskarżyć czynność swojego zatrzymania, nawet krótkiego (art. 246 § 1 kpk). Jeżeli mamy jakiekolwiek wątpliwości co do tego, czy było ono słuszne, prawidłowe bądź legalne, warto takie zażalenie złożyć. Do kogo żalimy? Do właściwego sądu rejonowego. Kiedy? Jak najszybciej – mamy na to maksymalnie 7 dni, licząc od dnia zatrzymania. Zażalenie składamy za pośrednictwem organu, który nas zatrzymał, czyli np. Policji.

Wzór zażalenia na zatrzymanie znajdziesz na mojej stronie TUTAJ.

Prawa zatrzymanego: pomoc medyczna

Zatrzymany ma również prawo do skorzystania z pomocy medycznej. Tu sprawa jest prosta. Złe samopoczucie, obrażenia, urazy, pogorszenie stanu zdrowia wynikające np. z choroby przewlekłej – wszystko to może być przyczynkiem do wezwania służb medycznych, jeśli tylko zatrzymany wyrazi taką potrzebę. Wskazuje na to art. 244 § 2 kpk.

Dodatkowe prawa zatrzymanego cudzoziemca/obcokrajowcy

Niektóre osoby zatrzymane mogą liczyć na dodatkowe wsparcie. Mowa tu o cudzoziemcach i/lub zatrzymanych, którzy nie znają lub słabo znają język polski.

W pierwszym przypadku osoba zatrzymana (obcokrajowiec) ma prawo skontaktować się z urzędem konsularnym lub z przedstawicielstwem dyplomatycznym swojego państwa (tego, którego posiada obywatelstwo; jeśli go nie ma, może skontaktować się z przedstawicielem państwa, w którym mieszka na stałe). Reguluje to art. 612 § 2 kpk.

W drugim przypadku zatrzymany może liczyć na pomoc tłumacza (jest ona bezpłatna), o czym mówi art. 72 § 1 kpk.

Prawa zatrzymanego: natychmiastowe zwolnienie

Zatrzymany winien być natychmiast zwolniony jeżeli przyczyny zatrzymania przestały istnieć albo minęło 48 godzin od chwili jego zatrzymania, a osoba zatrzymana nie została przekazana do Sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Co istotne, jak stanowi art. 248 § 1 i § 2 kpk, jeśli dojdzie do przekazania do sądu zatrzymany musi zostać zwolniony, jeżeli w ciągu kolejnych 24 godzin od przekazania nie zostanie mu doręczone postanowienie Sądu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania albo nie ogłoszono mu tego postanowienia na posiedzeniu przed Sądem w trybie online.

Wspólnym mianownikiem wszystkich powyższych praw jest fakt, że o ich egzekwowanie osoba zatrzymana musi zadbać sama, wyraźnie wyrazić chęć skorzystania z nich.

Jeżeli podejrzewamy, że możemy zostać zatrzymani w związku z jakąś sprawą lub już zostaliśmy zatrzymani, polecam niezwłoczny kontakt z adwokatem, który najlepiej zadba o to, by prawa osoby zatrzymanej były respektowane. Pamiętajmy, że jako rodzina czy przyjaciel możemy także ustanowić dla osoby zatrzymanej lub tymczasowo aresztowanej adwokata.