Sprawy karne

Jakie są prawa pokrzywdzonego w postępowaniu karnym? Osoba pokrzywdzona powszechnie kojarzy się jako milcząca, niemal nieobecna (często także fizycznie) strona postępowania karnego. Tymczasem może i w wielu przypadkach powinna (dla własnego dobra) uczestniczyć w nim aktywnie, ponieważ ma szereg praw, które umożliwiają jej zadbanie o własne interesy. W poniższym artykule dowiesz się o nich więcej.

Na początku ważna rzecz: pokrzywdzony o przestępstwie może organy ścigania zawiadomić bezpośrednio zarówno ustnie, jak i pisemnie.

Wzór zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa znajdziesz na mojej stronie TUTAJ.

Jaką rolę w postępowaniu karnym pełni pokrzywdzony?

Rola osoby pokrzywdzonej zależy od etapu postępowania. W postępowaniu przygotowawczym (dochodzeniu lub śledztwie) występuje ona jako strona, jednak gdy sprawa trafi do sądu, pozostaje nią tylko na wyraźne żądanie. W takiej sytuacji przed sądem występuje w roli oskarżyciela posiłkowego (obok prokuratora, który jest oskarżycielem publicznym). 

Reasumując, gdy akt oskarżenia wpływa do sądu, pokrzywdzony traci status strony postępowania. Jeśli nadal chce mieć jej uprawnienia (czyli występować w sądzie na prawach strony postępowania), musi przystąpić do sprawy jako oskarżyciel posiłkowy (strona procesowa czynna). 

Prawa pokrzywdzonego w postępowaniu karnym

Osoba pokrzywdzona ma szereg praw, z których w toku postępowania karnego może skorzystać. Najważniejsze z nich to:

1. Prawo do ustanowienia pełnomocnika, który będzie ją reprezentował. Zazwyczaj poszkodowani kierują się w tej sprawie do adwokata — w takiej sytuacji jest to pełnomocnik z wyboru. To bardzo dobra decyzja, ponieważ adwokat zadba o należyte przygotowanie klienta do postępowania, przypilnuje terminów i będzie informował na bieżąco o postępach, starając się przewidzieć każdy ruch drugiej strony. Warto pamiętać, że w przypadku gdy osoba pokrzywdzona nie może ponieść kosztów pełnomocnictwa z wyboru, może zawnioskować o adwokata z urzędu.
2. Prawo do skorzystania z bezpłatnego wsparcia tłumacza w sytuacji, gdy pokrzywdzony jest obcojęzyczny lub niemy/niesłyszący, tzn. nie może lub nie ma wystarczających kompetencji językowych, by dokładnie wyjaśnić okoliczności popełnienia przestępstwa.
3. Prawo do wskazania osoby pełnoletniej, która będzie mogła być obecna przy czynnościach procesowych, np. przesłuchaniu. Najczęściej dotyczy to spraw, w których poszkodowani są niepełnoletni.
4. Prawo do uzyskania informacji o przysługujących prawach i obowiązkach. W zależności od etapu postępowania karnego odpowiedni organ (Policja, Prokuratura, Sąd) powinien poinformować osobę pokrzywdzoną o jej prawach i obowiązkach.
5. Prawo do złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego lub umorzeniu takiego postępowania. Takie zażalenie należy wnieść do właściwego Sądu (w przypadku spraw z oskarżenia prywatnego do prokuratora nadrzędnego) w terminie 7 dni liczonych od dnia doręczenia/otrzymania. Należy to zrobić za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżone postanowienie.
6. Prawo do złożenia zażalenia na bezczynność organu postępowania przygotowawczego. Chodzi o sytuacje, gdy w ciągu 6 tygodni od złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa osoba poszkodowana nie została poinformowana o tym, że dochodzenie/śledztwo zostało wszczęte lub takiego wszczęcia odmówiono.
7. Prawo do udziału w czynnościach postępowania karnego, które realizowane są na wniosek pokrzywdzonego. W praktyce są to najczęściej przesłuchania świadków, oględziny (zarówno ciał, jak i przedmiotów czy miejsc związanych z popełnionym przestępstwem) i przeszukania. Pokrzywdzony może też składać oświadczenia co do dowodów oraz zadawać pytania podejrzanemu/oskarżonemu (o ile na to pozwoli) i świadkom w sprawie. Należy pamiętać, że z tego prawa osoba pokrzywdzona nie musi korzystać. W jej imieniu w czynnościach tych może uczestniczyć wyłącznie profesjonalny pełnomocnik.
8. Prawo do występowania przed sądem w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Tak jak wspomniałem wcześniej, osoba pokrzywdzona może mieć uprawnienia strony w postępowaniu sądowym i wtedy jest tam obecna jako oskarżyciel posiłkowy. Ważne jednak, by takie oświadczenie (w dowolnej formie — ustnej lub pisemnej) przedstawić przed rozpoczęciem postępowania sądowego. Jeśli o tym zapomnimy, nie ma już możliwości występowania w takiej roli przed sądem — termin jest nieprzywracalny (prekluzyjny). Sąd nie musi wydawać żadnej decyzji w tej sprawie — oświadczenie osoby pokrzywdzonej ma charakter konstytucyjny, czyli staje się natychmiast skuteczne (nie wymaga zgody organu sądowego). Warto pamiętać, że jako oskarżyciel posiłkowy osoba pokrzywdzona może składać wnioski dowodowe w toku sprawy sądowej. Może np. żądać przesłuchania świadków, powołania biegłego sądowego, przeprowadzenie dowodu z nagrań lub innych materiałów itp.
9. Prawo do wglądu w akta sprawy. Na każdym etapie postępowania karnego pokrzywdzony może przejrzeć akta sprawy, sporządzić ich ksero- lub fotokopię bądź zawnioskować o odpisy. Ma też prawo do złożenia wniosku o uzupełnienie czynności postępowania, ale jedynie przygotowawczego (na etapie dochodzenia/śledztwa).
10. Prawo do zadośćuczynienia lub odszkodowania. Aby je uzyskać, konieczne jest złożenie wniosku maksymalnie do czasu zakończenia przewodu sądowego. Można to zrobić już na etapie przesłuchania (na Policji bądź w Prokuraturze) lub w sądzie (wtedy taka informacja zostanie włączona do protokołu rozprawy).
11. Prawo do przedstawienia końcowego stanowiska w sprawie i końcowych wniosków. Oskarżyciel posiłkowy na koniec postępowania sądowego może także zawnioskować o wymierzenie oskarżonemu konkretnej przewidzianej prawem kary, a także przewidzianych prawem środków karnych, np. zakazu przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami, zakazu zbliżania się do określonych osób, zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej i in.

Osobny katalog praw przysługuje osobie pokrzywdzonej, która padła ofiarą gwałtu bądź obcowania płciowego przy wykorzystaniu nadużycia stosunku zależności lub krytycznego położenia, a także w przypadku braku zdolności pokrzywdzonego do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem (takie sytuacje to m.in. zaburzenia psychiczne, niepełnosprawność intelektualna itp.). Prawa te dotyczą zasad przesłuchania takich poszkodowanych, a szczegółowo przeczytasz o nich tutaj.

Warto z tych wszystkich praw w pełni korzystać, a w tym pomoże adwokat.

Pokrzywdzony w postępowaniu karnym — po co adwokat?

Jednym z najważniejszych praw przysługujących osobie pokrzywdzonej w postępowaniu karnym jest możliwość ustanowienia pełnomocnika, który będzie ją reprezentował w toku postępowania — zarówno przygotowawczego, jak i sądowego. Warto z tego prawa skorzystać z kilku powodów.

Po pierwsze, postępowanie karne jest złożone. Ilość czynności, które należy podjąć, monitorować i prowadzić, jest bardzo duża, a większość z nich skomplikowana. Wymaga nie tylko wiedzy, ale i doświadczenia, a to zagwarantować może wyłącznie pełnomocnik, który takich spraw prowadził już wiele.

Po drugie, w wielu czynnościach postępowania karnego liczy się czas. Mowa tu m.in. o złożeniu zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego lub umorzeniu takiego postępowania, na które pokrzywdzony ma zaledwie 7 dni, czy też o złożeniu oświadczenia o występowaniu w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Adwokat przypilnuje tych terminów, dzięki czemu pokrzywdzony będzie mógł korzystać z pełni swoich praw. Gdy zaś organy ścigania będą prowadziły sprawę zbyt opieszale, adwokat pomoże przygotować i wnieść stosowną skargę na przewlekłość postępowania przygotowawczego.

Wzór skargi na przewlekłość postępowania przygotowawczego znajdziesz na mojej stronie TUTAJ.

Po trzecie, w przypadku bycia pokrzywdzonym, w grę wchodzą silne emocje. Udział w postępowaniu karnym jest dla ofiary czynu zabronionego ogromnym przeżyciem i stresem. Odnalezienie się w gąszczu przepisów, mnogość czynności procesowych, biegnące terminy, a nade wszystko udział w samym postępowaniu, gdzie trzeba stawić czoła sprawcy, świadkom i na nowo „przeżyć” sytuację, która jest przedmiotem sprawy — to dla większości osób zbyt duże wyzwanie. Adwokat, ze swoim opanowaniem, profesjonalizmem oraz dystansem do sprawy, będzie w takim wypadku najlepszym reprezentantem i pełnomocnikiem osoby pokrzywdzonej.

Zapraszam do kontaktu ze mną w sprawie, w której jesteś osobą pokrzywdzoną przestępstwem. Pomogę Ci przejść przez wszystkie czynności tak, aby postępowanie było dla Ciebie jak najmniej stresujące.